علی اشرف فتحی در مباحثات نوشت :
چندی پیش به بهانه هفتاد و سومین سالگرد درگذشت میرزا حسن رشدیه (بنیانگذار نظام آموزش ابتدایی جدید ایران) مطالب مختلفی در رسانه‌ها منتشر شد که وجه مشترک اغلب آن‌ها تقبیح روش‌های حذفی مخالفان مذهبی و سنتی رشدیه در تفسیق و تکفیر وی بود؛ این‌که برخی روحانیون تبریز و تهران وی را به بابی‌گری و خروج از دین متهم کردند و مدارس وی را ویران ساختند.
در درستی این گزاره‌ها تردیدی نیست، اما این‌ها تمامی واقعیت هم نیستند. رشدیه پس از آن‌که مورد هجمه قرار گرفت، بیش از یک دهه از اواخر عمر ۹۳ ساله خود را در قم گذراند و با حمایت آیت‌الله‌العظمی شیخ عبدالکریم حائری یزدی، احیاگر حوزه علمیه قم و بزرگ‌ترین مرجع تقلید ایران به فعالیت آموزشی در قم پرداخت که هم پسرش شمس‌الدین و هم نوه مرحوم حائری یزدی به این مقطع از زندگی وی اشاره کرده‌اند.
شمس‌الدین رشدیه مهاجرت پدرش به قم را در کتاب «سوانح عمر» چنین گزارش داده است: اوقاتی که شادروان حاج شیخ عبدالکریم حائری در قم ریاست و مرجعیت روحانی داشتند رشدیه رخت به قم کشید و خانواده را به آن‌جا برد و مرتباً به مجلس درس شیخ حاضر می‌شد و تنها طلبه کلاهی شیخ بود.
در قم مدرسه رشدیه را مجاور تکیه ملامحمود دائر کرد و اطفالی را که اکثراً فقیر و بی‌بضاعت بودند دعوت کرده، مطابق میل دبستانی به‌پا داشته بود. علاوه بر مدیریت، کلاس اول را خود اداره می‌کرد. در قم در همان مدرسه کلاس مخصوصی هم برای کوران گشود.
با طرز خاصی ایشان را تعلیم می‌کرد که نوشتن را فراگرفته بودند و در حضور حاکم و رئیس فرهنگ امتحان شایانی داد.
آیت‌الله دکتر مصطفی محقق داماد؛ نوه آیت‌الله‌العظمی حائری یزدی نیز در گفت‌وگویی که با وی داشتم و در شماره ۹ مجله شهر قانون منتشر شد، به حمایت جدش از مرحوم رشدیه اشاره کرد و گفت: همه جای ایران به مدارس وی حمله شد و تخریب شدند و گفتند که زنگ این مدارس همان ناقوس کلیساست؛ اما میرزا حسن رشدیه در قم موفق شد با حمایت حاج شیخ مدرسه تأسیس کند و هیچ‌کس هم نتوانست اعتراضی بکند و تا پایان عمرش در قم زندگی کرد. در هر صورت ایشان از این منورالفکری‌ها داشت.
رشدیه هشت سال پس از وفات آقای حائری هم در قم زندگی و فعالیت کرد و ۲۱ آذر ۱۳۲۳ درگذشت و در قبرستان نو که مرحوم حائری یزدی بنا نهاده بود به خاک سپرده شد.
حمایت شیخ مؤسس و دیگر مراجع قم از رشدیه را باید نکته مغفول تاریخ تأسیس نظام آموزشی نوین ایران دانست.
همزمان با ایران، تأسیس مدارس جدید در نجف با واکنش منفی میرزای نائینی و برخی علمای نجف مواجه شده بود. اگرچه آیت‌الله‌العظمی سید ابوالحسن اصفهانی رویکرد منفی اتخاذ نکرد، ولی نائینی مشروطه‌خواه در دوره مرجعیت خود رویکردی مشابه شیخ فضل‌الله نوری در قبال مدارس جدید داشت.
فضای منفی نجف در مواجهه با مدارس جدید به قدری سنگین بود که آیت‌الله محمدکاظم شیرازی از فقهای درجه اول نجف در اوایل سلطنت محمدرضاشاه به دلیل فرستادن فرزندانش به مدارس جدید به شدت در انزوا قرارگرفت. اما این اتفاق در قم نیافتاد و این شهر به محیط امنی برای میرزا حسن رشدیه بدل شد.