ملّت‌ها هر چه داناتر و به رشد و بلوغ نزدیک‌تر می‌شوند به حکومت ملّی متمایل‌تر می‌گردند، جز اینکه ملّت‌ها چون غالباً دارای جمعیت فراوان و کشور پهناورند نمی‌توانند هر روز یک جا جمع شوند و وظیفۀ قانون‌گذاری و اجرای قانون را خودشان مستقیماً به جا بیاورند. بنابراین بهترین ترتیبی که پیدا کردند این است که ملّت جماعتی را نمایندۀ خود قرار دهد که به نام او قانون‌گذاری کنند و مجمع آن نمایندگان را مجلس و ما مجلس شورای ملّی نامیده‌ایم. مجلس هم چند نفر را برای اجرای قانون اختیار میکند که هیئت وزیران نامیده می‌شود و این هر دو جماعت در تحت ریاست عالیۀ یک نفر هستند که اگر او انتخابی باشد رئیس جمهوری و اگر دائمی و موروثی باشد پادشاه است.
فراموش نکنید که معنی حکومت ملّی این است که اختیار امور کشور با ملّت باشد و البتّه می‌دانید که هرکس اختیاراتی دارد، در ازای آن اختیارات مسئولیتی متوجه او می‌شود. پس اگر مقتضای اختیارات خود چنانچه وظیفۀ وجدانی حکم میکند عمل نکند مسئول واقع می‌شود و معنی مسئول واقع شدن همیشه این نیست که کسی از او سؤال و بازخواست کند و مسئول واقع شدن غالباً به این است که شخص گرفتار عاقبت وخیم می‌شود.
مردم موظّف‌اند که در انتخابات نمایندگان خود برای مجلس شورای ملّی اهتمام داشته و نمایندگان صالح انتخاب کنند و پس از انتخاب مراقب رفتار آنان باشند و افکار صالح یعنی عقاید آزادی‌خواهی یعنی قانون‌خواهی یعنی میهن‌دوستی نمایش دهند.
اگر ملّت عبرت گرفته باشد و به وظیفۀ وجدانی خود عمل کند امیدواری می‌توان داشت که روزگار محنت و ذلّت سپری شود و دورۀ شرافت و سعادت و سرفرازی برسد. این مطلب را که اظهار کردم ممکن است بفرمایید سخن‌های مبتذل بود که همه‌کس می‌داند و گفتن نداشت. من هم آرزومندم که چنین باشد، یعنی به عمل ثابت کنید که به این حقایق ایمان داشتید، در آن صورت من از مبتذل‌گویی دلتنگ نخواهم شد.
محمّدعلی فروغی
سخنرانی از رادیو تهران
سه‌شنبه، ۱۴ مهر ۱۳۲۰
بن‌مایه:
[سیاست‌نامۀ ذکاء‌الملک: مقاله‌ها، نامه‌ها و سخنرانی‌های سیاسی محمّدعلی فروغی، به‌کوشش ایرج افشار و هرمز همایون‌پور، تهران: انتشارات دکتر محمود افشار، ۱۴۰۰، ص ۲۲۷-۲۲۸]
