در میانه این همه بحران های مختلف که کشور را احاطه کرده است و به عنوان مثال مردم خوزستان از فرط بی آبی دست به اعتراضات خیابانی زده و حتی به خاطر آن کشته داده اند و یا قطع برق بسیاری از شهروندان را کلافه کرده است و کرونا بسیاری از شهرها را در وضعیت قرمز قرار دا ده است و ... ؛ پرسش این است که آیا می توان در این جامعه از " بحران " در " آموزش " هم سخن راند و در این صورت آیا گوش شنوایی برای شنیدن این دغدغه ها و هشدارها پیدا می شود ؟
شاید بزرگ ترین بحران که خود خطری بزرگ برای جامعه ی ایران محسوب می شود و البته بسیاری از تصمیم گیرندگان و مقامات وانمود می کنند که خیلی آن را جدی نگرفته اند و یا آن را عادی سازی کرده اند ؛ همانا بحران تحلیل و نابودی سرمایه اجتماعی و اعتماد عمومی است که به وضوح خود را در میزان مشارکت کنندگان این دوره از انتخابات نشان داد و برای نخستین بار پس از انقلاب اسلامی درصد مشارکت کنندگان ایرانی به پایین تر از 50 درصد رسید .
جبران این بحران و تقلیل مشروعیت شاید مثل بحران های طبیعی و فیزیکی نباشد که با تزریق مقداری پول و یا تعویض تکنولوژی و به روزآوری تجهیزات و... به سادگی قابل ترمیم باشد .
برگرداندن اعتماد و امید به جامعه مایوس ایرانی که حداقل دچار فروپاشی اجتماعی شده است نیاز به یک رفرم بنیادین و بازنگری جدی در سیاست های کلی و برنامه ریزی های کلان کشور دارد و چیزی نیست که بتوان با چند سخنرانی آتشین و یا دادن چند وعده آن را علاج کرد .
حجت الاسلام و المسلمین سید ابراهیم رئیسی رسما از 12 مرداد کار خود را آغاز می کند .
در 8 سال گذشته و زمانی که وزارت آموزش و پرورش در دولت تدبیر و امید ، پنج وزیر و سرپرست را تجربه کرد و هنگامی که این افراد منهای آقای جواد حسینی که سرپرستی کوتاه مدتی را گذراند مطالبی را به تفصیل و تشریح ابعاد و جنبه های مختلف نگاشتم اما کم تر وزیری بود که به این نکات توجه کند و یا درسی از اشتباهات و گاف های وزیر پیشین بگیرد .
بحران بی اعتمادی و رگه های پر رنگ آن هم در سپهر آموزش گسترانیده شده است .
در آخرین رویداد که برای بسیاری از معلمان دور از انتظار بود ؛ لایحه رتبه بندی که کلیات آن چندی قبل و پیش از انتخابات به تصویب مجلس رسیده بود با عدم وصول توسط رئیس مجلس مواجه گشت .
در گزارش هایی که صدای معلم بارها در مورد رتبه بندی معلمان منتشر کرده بود با نگاه کارشناسی به جزئیات آن پرداخته شده بود اما به نظر می رسید که این ابهامات و چالش ها نه به چشم تصمیم گیرندگان مهم به نظر می رسیدند و نه در میان " معلمان " که جامعه هدف به شمار می آیند فرصتی برای تامل و تفکر در مورد این ساز و کار ناقص و غیرعلمی مشاهده می شد . شواهد و تجربیات زیسته بر این فرضیه محکم استوار است که افراد و جریان هایی که در هشت سال گذشته به دلایل مختلف از مدیریت ها کنار گذاشته شدند دوباره درصدد برآیند که شمشیر انتقام از نیام برکشند و دوباره و بر سیاق پیشین ، فضای رو کم کنی و شخم زدن مدیریت ها راه بیفتد بدون آن که ذره ای به حال بد مدرسه و نظام آموزشی مندرس و وارفته سودمند و کارگر افتد.
به هر روی ، این اقدام مجلس یازدهم که خود را متصف به صفت انقلابی کرده در حالی که در طول عمر حداقل یک و نیم ساله آن برنامه خاصی برای پرداختن ریشه ای و علمی به مسائل و بحران جامعه به صورت اعم و آموزش و پرورش به طور اخص مشاهده نمی شود ، بحران بی اعتمادی را بیش از پیش عمیق تر و غیرقابل برگشت تر کرد .
در میان حرف ها و مطالبی که در گوشه و کنار شنیده و یا نگاشته می شود به کرات می شنوم و می خوانم که فی المثل وزیر آینده آموزش و پرورش باید مقبول و محبوب معلمان باشد .
افراد و یا جریاناتی که این حرف ها را می زنند یا واقعا فضای آموزش و پرورش و واقعیات کف مدرسه را نمی دانند و یا به احتمال فراوان و برای طرح خود در افکار عمومی و کسب محبوبیت و اعمال پوپولیستی که سکه رایج در جامعه ایرانی است به آن دامن می زنند .
آیا معلمان در طول بیش از چهار دهه تشکیلات منسجم و گسترده ای داشته اند که بتوانند همدیگر را پیدا کرده و به یکدیگر لینک شوند ؟
در حالی که بارها اتفاق افتاده که حتی در درون یک مدرسه ، معلمان در طول یک و یا چند سال تحصیلی نام همدیگر را نمی دانسته اند .
هر چند استفاده از چنین ادبیاتی توسط برخی افراد و محافل خاص ، بزرگ کردن و طرح افرادی را دارد که بزرگ ترین هنرشان در طول وزارت تغییر ناگهانی و بدون پیش بینی زیر ساخت در مورد ساختار آموزش بود که ضربه بزرگی به ثبات و نظم آن زد بدون آن که آورده ی خاصی در مورد کارایی آموزش و یا کارآمد سازی آن و اجزا داشته باشد .
در طول یک دهه گذشته ، بارها در صدای معلم در مورد ضرورت تشکیل « سازمان نظام معلمی » نوشتم . البته بر این نکته تاکید کردم که رویکرد و ماهیت این سازمان حرفه ای باید متکی بر " استقلال حرفه ای " بوده و هویت غیردولتی داشته باشد.
قابل تامل است که برخی از همین معلمان به اصطلاح روشنفکر و کنش گر این ضرورت بی بدیل را با این توجیه که حلقه ای بر بوروکراسی زاید و اداری آموزش و پرورش می افزاید و یا سازمان نظام معلمی برای مدارس و تدریس خصوصی موضوعیت دارد و... عملا آن را لوث کرده و فرصت ایجاد مفهوم معلم حرفه ای را از نظام آموزشی ایران ستاندند .
شاید اگر این تشکیلات حرفه ای معلمان موجودیت پیدا می کرد ، حداقل در برابر تحمیل کوتوله های سیاسی در قامت وزیر آموزش و پرورش ایستادگی می کرد و یا در برداری هم سو ، در برابر دخالت های افراد و نهادهای غیرتخصصی و غیرمسئول واکنش نشان می داد و مانند رویه غالب و رایج در جامعه فرهنگیان در بی تفاوتی و انفعال سیر نمی کرد .
گفته می شود که وزیر آموزش و پرورش باید مقتدر باشد و یا بتواند نگاه جامعه و حکومت را به مفهوم آموزش تغییر دهد .
اقتدار یک فرد در سازمان معلول عوامل مختلفی است که یکی از آن ها تخصص و سواد بالا در حوزه آموزش در کنار هنر مدیریت است .
واقعا در طول این چهار دهه ، جز زنده یاد دکتر غلامحسین شکوهی چه کسی را می توان برازنده مقام وزارت آموزش و پرورش یافت و به آن نبالید ؟
چهره هایی که تاکنون در وزارت آموزش و پرورش سکاندار این مجموعه شده اند بیشتر از جنس چهره های سیاسی بوده اند که جز فربه سازی کوتولگی در مدیریت و تشدید روزمرگی ، کار خاص دیگری انجام نداده اند .
تغییر نگاه به مفهوم آموزش چیزی نیست که از عهده یک فرد برآید و یا یک شبه حاصل شود .
وقتی جامعه به آموزش و پرورش به عنوان یک نهاد مولد اندیشه و محور توسعه نگاه نمی کند و حداکثر کارایی آن را ماشین صدور مدرک و نمره می داند و می خواهد .
کم نیستند معلمانی که حتی علاقه ای به حرفه شان ندارند و نگاهشان به مدرسه و کارکرد آموزش خیلی فراتر از افراد کوچه بازاری نیست .
پرسش این است زمانی که خود معلمان به عنوان یکی از ارکان مهم آموزش و ذی نفعان تعلیم و تربیت به این مهم باوری ندارند و با دیده شوخی به آن نگریسته و به الزامات مطالبه گری و پرسشگری توجهی ندارند و پای بند نیستند ؛ آیا قرار است معجزه ای در بیرون دستگاه رخ دهد ؟ و به عنوان مثال ، مدیران و تصمیم گیرندگان بیرون از آموزش و پرورش ، آن را در اولویت های نخست قرار دهند ؟
معمولا در این فضای جهان سومی هم نگاه معلمان به شخصیت و جایگاه وزیر آموزش و پرورش همان نگاه ناجی و رابین هود است که یک شبه و یک تنه همه مسائل و مشکلات را در نوردد و فضایی فاخر و آراسته با همه لوازم و متعلقات را تحویل آنان دهد .
همواره بر این مهم تاکید کرده ام که تا « حوزه عمومی » در آموزش و پرورش شکل نگیرد تحول خاصی در وضعیت و روندهای جاری رخ نخواهد داد . آیا معلمان در طول بیش از چهار دهه تشکیلات منسجم و گسترده ای داشته اند که بتوانند همدیگر را پیدا کرده و به یکدیگر لینک شوند ؟
دو رکن مهم " تشکل " و رسانه " می توانند ارکان این مفهوم بنیادین باشند .
به دلایلی که پیش تر در موضوع آسیب شناسی تشکل های فرهنگیان و رفتار معلمان به آن پرداخته ام ، معلمان همچون سایر افراد جامعه با تشکل پذیری و کار گروهی در جهت هم افزایی میانه ای ندارند .
کار گروهی در این جامعه در صورت انعقاد یا صرف خنثی کردن افراد نسبت به یکدیگر می شود و یا افراد گروه با توهمات و آرمان گرایی افراطی دچار هیجان های موقتی شده و نظم و ساختار کلی را هدف قرار می دهند .
در حوزه رسانه هم علی رغم تعدد و تشتت ، همچون مفهوم تشکل ، تئوری خاصی برای ایجاد تحول در جهت خروج از بن بست فعلی مشاهده نمی شود.
واقعا ، هم دستگاه آموزش و هم جامعه در این زمینه فقیر است .
به نظر من ، وزیر آموزش و پرورش در دولت آقای رئیسی با اوضاعی که ترسیم شده و جریان دارد کار خاصی نخواهد کرد و یا تحول خارق العاده ای رخ نخواهد داد .
شواهد و تجربیات زیسته بر این فرضیه محکم استوار است که افراد و جریان هایی که در هشت سال گذشته به دلایل مختلف از مدیریت ها کنار گذاشته شدند دوباره درصدد برآیند که شمشیر انتقام از نیام برکشند و دوباره و بر سیاق پیشین ، فضای رو کم کنی و شخم زدن مدیریت ها راه بیفتد بدون آن که ذره ای به حال بد مدرسه و نظام آموزشی مندرس و وارفته سودمند و کارگر افتد.
بزرگ ترین کار و برنامه ای که از نظر نگارنده می تواند حال مدرسه و به تبع آن جامعه را کمی خوب کند همانا پیش بینی برنامه و ساز و کاری است که بتواند " اعتماد " را احیا کند و این البته پیش شرط ها و مقدماتی دارد که مهم ترین آن متصف بودن وزیر آینده آموزش و پرورش به " صداقت " است .