«۲۴ سال سابقه کار دارم، تصور اینکه آبرو و حیثیت‌ام به باد برود و کارم را از دست بدهم یا حتی تصور زندانی شدن بیشترعذابم می‌دهد.» این حرف‌های نازنین است، معاون یک دبیرستان دولتی.او هیچ وقت فکر نمی‌کرد، ضمانت برادرش برای گرفتن وام ۲۰۰میلیونی او را به حال و روز امروزش بیندازد.دو ماه است حکم جلبش صادر شده و او هر روز با ترس در محل کارش حاضر می‌شود.
شاید برای شما هم که در استخدام دولت هستید، دسته چک دارید یا کاسب هستید پیش آمده باشد که دوستی، آشنایی، فامیلی از شما درخواست کند برای گرفتن وام ضمانت‌اش کنید. وام ازدواج، وام اشتغال یا هر وام دیگری. به این معنا که شما بر اساس یک برگه کسر از حقوق یا دادن چک یا هر دو متعهد شوید که در صورت عدم پرداخت اقساط از سوی وام گیرنده مسئولید.
آیا می‌دانید این مسئولیت کاملاً حقوقی است و یک مسئولیت صرفاً اخلاقی نیست؟
برخی می‌گویند کار خیر است و تعلل در آن جایز نیست یا جای دوری نمی‌رود و ضمانت است و از این حرف‌ها. اما بد نیست بدانید همین کار خیر ممکن است برایتان مشکلات قضایی و حقوقی باورنکردنی ایجاد کند، مشکلاتی که حتی تصورش برایتان ممکن نیست؛ پس بهتر است قبل از هر ضمانتی همه ابعاد حقوقی و قضایی آن را بشناسید.
طبق آماری که خبرگزاری مهر چندی پیش منتشر کرده ۱۲هزار زندانی جرایم غیرعمد در زندان‌های سراسر کشور وجود دارد که خیلی از آنها زندانیان مسائل اقتصادی و چک هستند. اما بهتر است درباره زنان زندانی جرایم غیر نقد بدانید.
۲۲۶نفر از این تعداد یعنی ۴ درصد را زنان تشکیل می‌دهد. جرایمی که مطابق آمار ستاد دیه کشور بیشتر به خاطر صدورچک و در بسیاری موارد به دلیل ضمانت دوستان و اقوام اتفاق افتاده. بیشتر این زنان به دلیل ناآگاهی از قوانین، ضمانت پدر، همسر و برادرشان راهی زندان شده‌اند.
داستان یک ضمانت، تازه آن هم از نوع برادری و خواهری!
برادرم ۲۰۰ میلیون وام گرفت. جواز کار داشت و می‌خواست شغل جدیدی شروع کند و از من خواست ضامنش شوم. پذیرفتم، گفتم تنها کاری است که از دستم بر می‌آید. اوایل اقساط را مرتب پرداخت می‌کرد اما بعدها فهمیدم ورشکسته شده.
چندماه بعد از این ماجرا بانک یا زنگ می‌زد یا مدام اخطاریه می‌فرستاد.۷ – ۸ ماهی وضعیت به همین روال بود و حتی جریمه عدم پرداخت به اصل پول و سودش اضافه شد تا اینکه ۲ ماه پیش حکم جلب من و برادرم صادر شد.
برادرم قبل از عید مدتی بازداشت شد و الان فقط یک ماه مهلت داریم تا وام را تسویه کنیم. حقوق من ۲ میلیون است و مبلغ بازپرداخت وام ماهانه۷ میلیون تومان و بانک نمی‌پذیرد که فقط حقوقم را بدهم ومی گویند باید دست کم ۱۰۰ میلیون تومان از مبلغ را هم بپردازیم.هر بار زنگ را که می‌زنند پیش خودم می‌گویم حتماً آمد‌ه‌اند تا بازداشتم کنند؛ حتی فکرش را نمی‌کردم ضمانت چنین تبعاتی داشته باشد، آن هم ضمانت برادرم! راستش را بخواهید کمی می‌ترسیدم ولی اگر خواب این روزها را می‌دیدم حتماً این کار را نمی‌کردم. اعتراف می‌کنم اشتباه بزرگی کرده‌ام. بارها با خودم آن روزها را مرور می‌کنم دیگر به هیچ عنوان حاضر نیستم ضامن کسی بشوم حتی برای پدرم. یعنی حاضرم پول نقد قرض بدهم اما ضمانت هرگز.او نگران اعتبار شغلی‌اش است.اگر با ۲۴ سال سابقه برای چند روز بازداشت شود مدیرش نمی‌تواند غیبتش را نادیده بگیرد ضمن اینکه خیلی سریع حراست اداره از بازداشت مطلع و جلوی حقوق را می‌گیرد و لغو و تعلیق از کار می‌شود.
جنبه حقوقی و کیفری ضمانت
ضمانت یا صدور چک بلامحل در کشور ما جنبه کیفری دارد و این هم اتفاقاً ویژه کشور ماست و با اینکه به اصطلاح جرم مصنوعی است اما جنبه کیفری دارد یعنی کسانی که به خاطر ضمانت با اعمال ماده ۲ محکوم می‌شوند چه رسید داده باشند و چه چک وسفته، محکوم علیه می‌تواند درخواست بازداشت و زندانی شدن‌شان را بدهد. این همان ماده ۲ معروفی است که زندانی‌ها درباره‌اش می‌گویند تا پول ندهی نروی و از نظر حقوقی و قضایی بسیار جدی است.بسیاری از زنان به دلیل ضمانت همسران‌شان با همین ماده قانونی راهی زندان شده‌اند و با اینکه در عناصر جرم باید ۳ عنصر قانونی، مادی و معنوی برای محرز شدن وجود داشته باشد، با این همه کسی که ضمانت کرده با اینکه در جنبه معنوی انگیزه‌اش محقق نشده مجرم تشخیص داده و روانه زندان می‌شود.
محدودیت برای ضمانت کنندگان
این اتفاق و اتفاق‌های مشابه آن دست‌کم در آموزش و پرورش، مدیران این وزارتخانه را بر آن داشته تا محدودیت‌های بیشتری برای ضمانت‌کنندگان در نظر بگیرند.
چند سال پیش می‌توانستیم ضامن هر کسی بشویم اما الان فقط می‌توانیم ضامن بستگان همنام‌مان شویم در غیر این صورت گواهی کسر از حقوق صادر نمی‌شود. درباره مبلغ وام هم سخت‌گیری‌ها بیشترشده، یعنی اگرمبلغ وام اندک باشد مثلاً دو تا ۵ میلیون گواهی راحت‌ترصادر می‌شود اما مبالغ بالاتر مدیران هشدار می‌دهند. همین اواخر یکی از همکارها قصد داشت وام ۵۰ میلیونی را ضمانت کند اما برایش گواهی کسر از حقوق صادر نشد.«سیما» هم به خاطر ضمانت ۵ میلیونی وام یکی از بستگان ماهانه ۲۵۰ هزار تومان از حقوقش کسر می‌شود: «شاید به نظر خیلی‌ها مبلغ وام زیاد نباشد اما برای من واقعاً سخت است و چند سال مجبورم این مبلغ را بپردازم.هر چند خیلی از همکارها که ضمانت‌های بالا کرده‌اند می‌گویند خوش به حالت بالاخره راه حل داری.»
از این بعد اگر خواستید ضامن کسی شوید یا دسته چک به کسی بدهید حتماً چند لحظه‌ای بجز پیامدهای خیرخواهانه‌اش به تبعات حقوقی و قضایی‌اش هم بیندیشید به قول معروف کاری نکنید که آش نخورده و دهان سوخته شوید.
طبق آمارها، ۹۰ درصد زندانیان زن جرایم غیرعمد هیچ سابقه کیفری ندارند و بیشترشان برای نخستین بار روانه زندان شده‌اند. استان‌های فارس، گیلان، مازندران، تهران، اصفهان نیز بیشترین تعداد زندانیان زن جرایم غیرعمد را دارند.
شاید به همین خاطر است که اخیراً و طبق تفاهم نامه‌ای که بین ستاد دیه و معاونت زنان ریاست جمهوری منعقد شده است، فراخوان حمایت از آزادی ۲۲۰محکوم زن غیرعمد تشکیل شده و هنرمندان و مسئولان هم برای آزادی آنها تلاش می‌کنند.
ایران