«پوپولیسم» را به اشکال مختلف تعریف کرده‌اند؛ من اگر بخواهم پوپولیسم را در یک عبارت کوتاه بیان کنم آن را نظام فکری‌ای می‌دانم که بر فضیلت بی‌سوادی پای می‌فشارد!
پوپولیست‌ها هم عوام‌‌زده‌اند، هم عوام‌فریب! آن‌ها به زبان توده‌های کم‌سواد سخن می‌گویند و توده‌های کم‌سواد را در مقابل طبقه باسواد و نخبه تهییج و تحریک می‌کنند.
پوپولیسم همان‌طور از ریشه لغوی‌اش (Popular) برمی‌آید، ادعای «مردمی بودن» دارد ولی کدام مردم؟ مردمی که نگاهی غیرکارشناسانه، بدوی، روزمره و عرفی-عادتی-عاطفی به همه چیز دارند!
گرچه پوپولیسم در عرصه سیاست نمودهای وسیعی دارد ولی من می‌خواهم در این یادداشت از نمودهای غیرسیاسی پوپولیسم سخن بگویم. «رسالت روشنفکر» این است که با توده مردم صحبت کند، با زبانی که برای آن‌ها قابل فهم باشد و در عین حال سخت مراقبت کند که دچار عوام‌زدگی و عوام‌فریبی نشود. این کار، کار آسانی نیست و نیاز به تمرین و مراقبت دارد. کاری است شبیه بندبازی!
هرکدام از ما به درجاتی دچار پوپولیسم هستیم؛ هروقت که نظر «عوامانه» را به نظر «کارشناسی» و «تخصصی»، ترجیح می‌دهیم یک پوپولیست هستیم!
نمونه‌هایی از گزاره‌‌های پوپولیستی را که در محاورات روزمره ما شنیده می‌شوند ذکر می‌کنم:
«مگر پدربزرگ‌ها و مادربزرگ‌های ما مشاوره پیش از ازدواج می‌رفتند که سال‌های سال به خوبی و خوشی کنار هم زندگی می‌کردند؟!»
«این داروهای شیمیایی یک جا را درست می‌کنند،صد جا را خراب می‌کنند، داروهای گیاهی طبیعی‌اند و به بدن صدمه نمی‌زنند!»
«جلوگیری از بارداری دخالت در کار خداست، روزی دست خداست، خدایی که دندان دهد نان دهد!»
این همه آدم حتما یک چیزی می‌فهمند که دارند این کار را می‌کنند! مگر می‌شود این همه آدم اشتباه کنند؟!»
«پوپولیسم» چگونه «بازتولید» می‌شود؟
دو جریان (گرچه به‌ظاهر ضد هم) تقویت‌کننده پوپولیسم هستند: یکی جریانی که با باورهای عوامانه کاسبی می‌کند؛ برای مثال مدتی پیش پای سخنرانی کسی نشستم که ادعا می‌کرد با «طب اسلامی» همه بیماری‌ها را درمان می‌کند، این فرد تمام پیشرفت‌های پزشکی از «سی‌تی اسکن» و «آنژیوگرافی» گرفته تا «رادیولوژی» و «شیمی‌درمانی» را توطئه یهود برای بیمارکردن مسلمانان می‌دانست و ادعا می‌کرد در «مطب» خود تمام بیماری‌ها را از «اسکیزوفرنی» گرفته تا «لوسمی» از طریق داروهای گیاهی و رژیم غذایی و حجامت درمان می‌کند! بدیهی است که این گفتمان چیزی جز یک کاسب‌کاری عوام‌فریبانه نیست.
اما از آن‌طرف متخصصان و نخبگانی که حاضر نیستند از «برج عاج» فرود آیند و برای مخاطب غیرمتخصص حرف بزنند و بنویسند هم تقویت کننده پوپولیسم هستند.
گاهی که با برخی همکاران پزشک، روان‌پزشک یا روان‌شناسم در محافل اجتماعی و حتی مهمانی‌ها می‌نشینم می‌بینم که آن‌ها آن‌قدر حتی در محاورات روزمره از اصطلاحات تخصصی (چه به‌جا و چه نا‌‌به‌جا!) استفاده می‌کنند که ارتباطشان با بخش بزرگی از بدنه اجتماع قطع می‌شود. این گروه از نخبگان «برج عاج نشین» هم ناخواسته آب به آسیاب پوپولیست‌های کاسب‌کار می‌ریزند.
«رسالت روشنفکر» این است که با توده مردم صحبت کند، با زبانی که برای آن‌ها قابل فهم باشد و در عین حال سخت مراقبت کند که دچار عوام‌زدگی و عوام‌فریبی نشود. این کار، کار آسانی نیست و نیاز به تمرین و مراقبت دارد. کاری است شبیه بندبازی!
سایت شخصی
